Angst en depressie bij Crohn & colitis ulcerosa
Wist je dat depressieve en angstgevoelens heel normaal zijn als je IBD hebt? “Als je de diagnose van een chronische ziekte krijgt, begint er een rouwproces”, vertelt Bep Keersmaekers, IBD-psychologe bij UZ Leuven. “Je neemt afscheid van jezelf als gezonde persoon.”
Diagnose IBD: start rouwproces
Als je de diagnose van Crohn of colitis ulcerosa is dat voor veel mensen een zware dobber. “Je kan dat echt vergelijken met de start van een rouwproces”, vindt Bep Keersmaekers.
Gezond zijn vinden we vanzelfsprekend. Bep: “Je ziet jezelf als sterk en gezond, en twijfelt daar niet aan. Maar nu heb je die diagnose, en voel je je kwetsbaar. De diagnose dwingt je om een nieuw zelfbeeld te creëren. Dat is een heel uitdagend proces. Heb je daar op lange termijn veel moeite mee, dan is de kans groter dat je psychische problemen krijgt.”
Let wel: angst of depressie heeft niets te maken met hevige emoties op het moment dat je je diagnose krijgt. Integendeel: het is heel gezond om je emoties te uiten, vindt Bep. “Maar op langere termijn kunnen angst en depressie optreden.”
Draagkracht & draaglast
Of je angstklachten of een depressie krijgt, hangt af van je draaglast en draagkracht. “Die draaglast heeft met je ziekte te maken: hoeveel last heb je van je ziekte? De draagkracht, dat is je veerkracht. Een sterk sociaal netwerk versterkt je veerkracht en kan je beschermen tegen die psychische problemen”, zegt Bep.
Draagkracht = veerkracht
Bij minder veerkrachtige patiënten komen angst en depressie vaker voor. Als je al heel wat meegemaakt hebt, kan je diagnose de druppel zijn die jouw emmer doet overlopen. Gelukkig is psychologische veerkracht iets dat je kan versterken, bijvoorbeeld door psychologische interventies.
Draaglast = ziekteactiviteit
Hoe stressvol is je ziekte voor jou? Ook veerkrachtige patiënten krijgen het psychologisch soms zeer moeilijk bij langdurige en intense klachten.
Waarom angst en depressie vaker voorkomen bij IBD-patiënten
Niet alleen de ziekte zelf zorgt voor meer angst en depressie bij IBD-patiënten. Als IBD-psycholoog ziet Bep een aantal andere factoren:
Onvoorspelbaar (toekomst)
Bep: “Veel mensen kunnen er moeilijk mee om dat de ziekte zo onvoorspelbaar is. Hoe lang duurt mijn opstoot? Heb ik een operatie nodig, nu of in de toekomst? Krijg ik een stoma? Bovendien kan je de ziekte niet controleren, en ook dat zorgt voor veel stress.”
Onverklaarbaar (verleden)
Bep: “Mensen zoeken een verklaring, merk ik. Ze wijzen hun problemen toe aan dingen die ze vroeger gedaan hebben. Had ik iets kunnen doen? Heb ik niet te veel stress gehad, was mijn voeding te ongezond? Ook al weten ze ergens wel dat ze er eigenlijk niets aan kunnen doen, toch zie ik heel wat zelfverwijt.”
Onzichtbaar
Bep: “Dat is heel dubbel voor veel patiënten. Enerzijds vinden ze het net fijn dat de ziekte onzichtbaar is, omdat er zoveel taboe rond heerst. Anderzijds onderschat hun omgeving hun ziekte, en krijgen ze vaak te maken met onbegrip, net omdat je het niet aan hen ziet dat ze ziek zijn. Het is daarom belangrijk om assertief te zijn en aan te geven wanneer het echt niet gaat.”
Schaamte
Bep: “Het is een chronische darmziekte. Die associatie met ontlasting zorgt heel vaak voor schaamte. Dat kan erg schadelijk en isolerend zijn. Sociale steun is daarom erg belangrijk. Het doet erg veel als mensen steun krijgen van hun omgeving.”
Vermoeidheid
Bep: “Vermoeidheid voel je, maar zie je niet. Je moet je fysieke grenzen leren kennen én respecteren. Op een goede dag geen volle gas geven, maar die energie opsparen. Omgekeerd klopt ook: lig niet de hele dag in bed, maar probeer zo actief mogelijk te zijn. Investeer in dingen die je graag doet, en doe desnoods powernaps om de dag door te komen. Een goed boek hierover is ‘Je vermoeidheid te lijf’, van Annemarieke Fleming.
Stress
Bep: “Stress is niet de oorzaak van IBD, maar de ziekte is wel gevoelig voor stress. Veel mensen krijgen last van opstoten in stressvolle periodes.”
Behandeling
Hoe behandel je angst en depressie? “Met psychotherapie kan je het rouwproces ondersteunen,” raadt Bep aan. “Dat hoeft niet per se intense therapie te zijn, maar kan via psyschologische interventies. Daarnaast kan je bijvoorbeeld mindfulness of ACT (een vorm van therapie waarbij het aanvaarden van je klachten centraal staat, red.) volgen, individueel of in groep.”
Wat doet therapie?
1. Coping
“Vaak zien we dat IBD-patiënten zich terugtrekken uit het dagelijkse leven. Dat noemen we vermijdende coping”, zegt Bep. “Dat is heel begrijpelijk, maar werkt niet op lange termijn. Dan drijf je weg van alles wat waardevol is in je leven. Maar je moet net op zoek naar wat voor jou belangrijk is. Wacht niet tot je klachten over zijn, maar probeer je leven zin te geven mét je klachten. In therapie zoek je naar die constructieve coping. Je gaat op zoek naar een manier om je veerkracht en flexibiliteit te versterken, en om te gaan met de moeilijke momenten. Soms moet je daarbij jezelf heruitvinden.”
2. Acceptatie van ziekte
Bep: “Je mag rouwen. Soms reageert de omgeving van een patiënt wat ongeduldig als het gaat over acceptatie. Maar je bent dingen verloren, dat is moeilijk. Je moet afscheid nemen van iets dat waardevol is voor jou. Soms moet je een moment nemen om stil te staan bij wat er echt voor jou toe doet. Zo geef je je kwetsbaarheid een plek. Je mag dus je wonden likken. Neem daar je tijd voor, maar kom na een tijdje weer uit je kot!”
Bep sprak over angst- en depressieve gevoelens op een infoavond van OLV Aalst. Lees hier welke andere onderwerpen toen aan bod kwamen.