Voeding

pasta met olijven

Voeding en IBD: het is een moeilijk onderwerp. De ene patiënt wordt ziek van rauwe groenten, de andere kan niet tegen zeevruchten… Het is bij iedereen anders. Er bestaat niet zoiets als hét IBD-dieet, geschikt voor iedereen. Zie je soms het bos door de bomen niet meer? In dit dossier zetten we enkele zaken op een rijtje.

Voeding en IBD hebben een ingewikkelde relatie. Tijdens een opstoot van Crohn of colitis ulcerosa kan je vaak heel weinig voedingsmiddelen verdragen. Ook als je in remissie bent, reageer je soms heftig op bepaalde voedingsmiddelen. Anderzijds heeft het lichaam van een IBD-patiënt net extra voedingsstoffen nodig door de symptomen van de ziekte. Hoe neem je de nodige voedingsstoffen op als je 10 keer per dag naar het toilet moet?

De vele tegenstrijdige informatie maakt het er niet gemakkelijker op. In tegenstelling tot wat sommigen beweren, bestaat er bovendien geen eenduidige richtlijn die van toepassing is op elke patiënt. Je bespreekt je eetpatroon dan ook het best met je gastro-enteroloog en diëtist. Vermijd alternatieve behandelingen of extreme diëten.

Link tussen IBD en voeding

Er zijn voorlopig geen klinische bewijzen dat een bepaald voedingsmiddel een opstoot veroorzaakt.

Wel zijn er aanwijzingen dat ons westers dieet (dat rijk is aan vetten en proteïnen en arm aan fruit en groenten) een impact heeft op onze darmen. Uit een analyse van 19 studies bleek dat het risico dat je IBD ontwikkelt hoger is als je veelvuldig verzadigde vetten (zit in harde vetten, vette vleessoorten en volle melkproducten) en polyonverzadigde vetten (omega 6 vetzuren die in vis, vlees en eieren zitten) inneemt.

Verzadigde vetten hebben een impact op de microbiotica in je darmen (darmflora) en kunnen een lichte ontsteking veroorzaken. Het risico vermindert als je veel groenten, vezels en fruit eet. De EpiCom studie (een studie met 1560 IBD-patiënten uit 31 Europese landen) toonde bovendien aan dat ook veelvuldig inname van suikers geassocieerd wordt met een hoger risico op IBD.

Kan voeding een opstoot veroorzaken?

Voeding en dieet spelen een belangrijke rol bij IBD. Er is geen klinisch bewijs dat voeding een opstoot veroorzaakt. Wel zien we dat ondervoeding vaak voorkomt bij IBD-patiënten. Het komt meer voor bij de ziekte van Crohn dan bij colitis ulcerosa. Ondervoeding is een gevolg van een verminderde voedselinname of verhoogde verliezen. Patiënten eten minder omdat ze buikpijn hebben of misselijk zijn. Als ze diarree hebben, gaan er voedingsstoffen verloren. Daarom heeft een dieet voor mensen met Crohn of colitis ulcerosa twee doelen: enerzijds om de ziekte onder controle te houden door veelvuldige inname van verzadigde vetten en suikers te vermijden. Anderzijds om ervoor te zorgen dat je de voedingsstoffen binnenkrijgt die je lichaam – elk lichaam – nodig heeft.

Wat bij ondervoeding?

Ook de symptomen van IBD, zoals diarree, buikpijn, overgeven en misselijkheid, kunnen een impact hebben op de eetlust en op de inname van voedingsstoffen. Niet alleen kan het zijn dat een IBD-patiënt minder eet dan iemand zonder de ziekte, de aanhoudende diarree zorgt ervoor dat veel stoffen, zoals voedingsstoffen, proteïnen, elektrolyten en vocht, verloren gaan.

Tegelijk kan een darmontsteking leiden tot een verminderde opname van stoffen door de darmwand. Dat versterkt het risico op ondervoeding. Zo komt een tekort aan proteïnen voor bij 85% van IBD-patiënten. Ook een tekort aan essentiële vitaminen en mineralen zoals Vitamine D, B12, K, A, ijzer, calcium en magnesium komen vaak voor. Bloedarmoede komt voor bij tweederde van de IBD-patiënten, als gevolg van een tekort aan ijzer en vitamine B12. In mindere mate komt ook een tekort aan zink (15%) voor, wat wat in relatie staat met de mate van ontsteking.

Die tekorten hebben uiteraard gevolgen: gewichtsverlies, een verlies aan spiermassa en een verminderde botdensiteit en osteoporose zijn de meest voorkomende. Deze gevolgen kunnen ook nog worden versterkt door andere factoren, zoals bepaalde medicatie, roken en te weinig beweging.

Bij patiënten met ondervoeding is het belangrijk om de voedingstoestand te verbeteren en de vocht-, mineraal- en elektrolytenbalans onder controle te houden. Dit kan je doen door regelmatig kleine hoeveelheden te eten, die je eventueel aanvult met bepaalde voedingssupplementen. Neem dit enkel onder begeleiding van een diëtist.

Een gezond IBD-dieet

Tijdens periodes van remissie is een gevarieerd dieet essentieel. Bij specifieke problemen, zoals lactose-of glutenintolerantie voorzie je het best voedzame vervangproducten. Schrap dus nooit zomaar een voedingsmiddel uit je dieet. Vooral als je lactose-intolerant bent, is het essentieel dat je nog altijd voldoende calcium en vitamine D binnenkrijgt. Als je geen specifieke intoleranties hebt, gelden de volgende richtlijnen als een goede leidraad voor je dagelijkse voeding.

We vertrekken hiervoor vanuit de nieuwe voedingsdriehoek met een focus op verse voeding en een sterke basis aan plantaardige voedingsmiddelen. Wat houdt dat concreet in? Veel water drinken, groenten en granen eten, een stukje fruit als tussendoortje, calciumrijke voeding zoals yoghurt en platte kaas aangevuld met magere proteïnen. Rood vlees, bewerkte voedingsmiddelen zoals kant- en klare maaltijden en suikerrijke voedingsmiddelen zoals snoep, gebak, koeken vermijd je best zoveel mogelijk. Als er bepaalde producten zijn die je absoluut niet kan verdragen, dan eet je die uiteraard beter niet.

Wat kun je doen bij een opstoot?

Tijdens een opstoot is het essentieel om je maaltijden te spreiden en om voldoende vocht binnen te krijgen. Je vermijdt best zwaar verteerbare groenten zoals ui, look, kolen, tomaten en bonen. Die kunnen namelijk buikpijn, winderigheid of diarree veroorzaken. Ook alcohol en melkproducten vermijd je beter. Eet gestoomde en geschilde groenten. Ook soep of een verrijkte groentenbouillon geven je de nodige voedingsstoffen. Vezelrijk fruit vervang je tijdens een opstoot best door geschild vezelarm fruit, zoals meloen of door gestoofd fruit. Voor graanproducten kies je best voor een licht brood met niet teveel zaden. Geroosterde boterham, havermout of zuurdesembrood kan ook.

Ten slotte kies je als proteïnebron het best voor magere vleessoorten zoals kip, kalkoen of een plantaardige bron zoals tofu. Ook pindakaas of amandelspread zijn een goede optie. Biefstuk-friet is dat minder. Nog een laatste tip: drink tijdens een opstoot met veel diarree af en toe een sportdrank. Het hydraterende energiedrankje bevat tal van voedingsstoffen en mineralen die je door diarree sneller verliest, en voorziet je van snelle suikers die je tijdens deze periode kan gebruiken.

Supplementen

Een gevarieerd, gezond en voedzaam dieet is erg belangrijk voor IBD-patiënten. Maar tijdens opstoten is dat niet zo vanzelfsprekend. Daarom kunnen ook voedingssupplementen hulp bieden. Calcium, Vitamine D, foliumzuur, Vitamine B12, ijzer, zink en Vitamine A, E en K zijn essentieel voor mensen met de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa bij een opstoot. Vooral een ijzertekort moet zo efficiënt mogelijk aangepakt worden. Dat kan bijvoorbeeld ook via een infuus. Het is effectiever, werkt sneller en de meeste IBD-patiënten tolereren het beter dan orale supplementen.

Elke IBD-patiënt ervaart zijn of haar ziekte anders. Het is vooral een kwestie van uitzoeken wat voor jou werkt, op het vlak van medicatie én op het vlak van voeding. Neem contact op met je arts, IBD-verpleegkundige of diëtist voor meer informatie.

Dit dossier kwam tot stand in samenwerking met Dr. Catherine Reenaers, afdelingshoofd van de dienst gastro-enterologie CHU in Luik.